तंगलान (Thangalaan) बघताना फक्त दोनच शक्यता, एक तर तो तुम्हाला काहीच कळाला नसेल किंवा कळाला असेल तर तुम्ही बघुन stunned व्हाल. स्टोरीची फिल्मिग अशी असु शकते हे बघणं प्रचंड सुखद आहे. मनोरंजन आणि film experience या दोन्ही गोष्टी वेगळ्या आहेत. फक्त मनोरंजन शोधणाऱ्यांना यात काहीच समजणार नाही की काय सुरु आहे. पण ज्यांना कथानकात phenomenal इंटरेस्ट आहे आणि ज्यांना film experience घ्यायचा त्यांच्या साठी मात्र हा आतापर्यंतचा सर्वात जबरदस्त चित्रपट आहे. मी मागे लिहिलं होतं की पा रंजितची स्वताशी स्पर्धा आहे आणि म्हणून कबाली, काला, सारिपट्टा च्या कितीतरी पुढचा हा मुवी बनवला गेला. इतकच नाही तर तंगलान बघताना तुम्हाला पाठीमागचा पा रंजित विसरावा लागेल.
ही फिल्म बघताना आपण KGF (kollar gold field) वर बघतो, आणि स्टोरीचा object सोने आहे असं ज्यांना वाटतं त्यांचा गोंधळ होऊन जाण्याची शक्यता जास्त आहे. बुद्धाचा संदेश तिथे direct object आहे तर गोल्ड तिथे फक्त खरं तर metaphor एक मिथक म्हणून वापरलं आहे.
या चित्रपटाचं वैशिष्ट्य असं की एखाद्या छुप्या खजान्या भोवती ज्या पारंपरिक लोक कथा आहे, ज्या आपल्या ऐकण्यात आहे, जसं की कोणीतरी त्याचं रहस्यमय पद्धतीने रक्षण करतो, विशेषतः सापा विषयी अशा लोककथेत सर्रास ऐकायला मिळतात, त्याच लोककथेला, धारणेला mystic पद्धतीने सादरीकरण आहे. पण या सादरीकरणात ऐतिहासिक संदर्भ आहे. ज्यांना बौद्ध साहित्य माहीत आहे, ज्यांना क्रांती प्रतिक्रांतीची ओळख आहे त्यांना कथानका सोबत पुढं जाताना समजुन घेतांना अडचण ठरत नाही. इथे दोन उकल आहे, एक वैयक्तिक व्यक्तीगत व एक सामाजिक. वैयक्तिक पातळीवर तुमच्या मनाचा संघर्ष कसा सुरु असतो आणि सामाजिक विषमता कशी एका बाजूला निर्माण होऊन माणुस degrade केला जातो याचं चित्रण आहे. ऐतिहासिक बाजु मांडताना एका नायकाच्या तोंडुन सांगितलेल्या कथेत ब्राह्मण invader आक्रमणकर्ता दाखवला तर नंतर तशीच घटना ब्रिटिश आल्यावर दाखवली तेव्हा ब्रिटिश अर्थात आक्रमणकर्ता दाखवला.
सोन्यासाठी पहिल्या आक्रमनात ब्राह्मणांच्या सांगण्या वरून एका राजा जेव्हा बुद्धाला सैतान अपशकून ठरवुन बुद्धची मुर्ती धडा वेगळी करतो, आणि नागवंशी रक्षकाचं रक्त जमीनीवर सांडुंन जेव्हा त्याचं सोनं बनताना दाखवलं याचा अर्थ बुद्धाच्या समतावादी विचारा पासुन लोकांची फारकत होऊन आणि विषमतावादी समाजाने वर्णव्यवस्था निर्माण करुन बहुजनांच्या कष्टावर, रक्तावर धनाची रास रोवली आपली श्रीमंती बनवली असा आहे. सोन्याची खान ही या फिल्मचा object नाही फक्त metaphor एक मिथक आहे वापरलेला. नंतर बुद्ध मुर्तीचे तुकडे करुन वेगवेगळ्या ठिकाणी दफन करुन त्या भोवती अपशकून, सैतान आहे असं लोकांच्या मनात भरवलं जातं आणि लोक तेच समजतात. आणि कालांतराने जेव्हा ब्रिटिश भारतात येतात तेव्हा याच धनाच्या सोन्याच्या खाणींच्या लालसेने अस्पृश्यांना कामांवर लावतात तेव्हा तंगलानचा मुलगा ज्याचं नाव अशोक दाखवलं, तो ही धनाच्या लालसेने पछाडलेलो असतो मात्र तिथे दफन बुद्ध मुर्ती सोबत त्याचा भावनिक संबंध दाखवला. (हा ब्रिटिश संदर्भ ब्रिटिश भारतात आल्यावरच सम्राट अशोक व बुद्ध स्तुपाचा नामशेष झालेल्या इतिहास त्यांनी व त्यांच्या मुळे समोर आला अशा अर्थाने दाखवला जाण्याची शक्यता आहे) आणि तो अशोक त्या मुर्तीच्या सानिध्यात येऊन त्या मुर्तीसाठी तो धनाची लालसा सोडतो. हे प्रासंगिक सम्राट अशोकाला अधोरेखित करणारी एक रेष आहे.
बुद्ध मनापर्यंत पोहचण्यासाठी आपल्या मनाची संभ्रम अवस्था, आपलं अज्ञान, आपली द्विधा, दर्शवण्यासाठी बौद्ध साहित्यात “मारा” म्हणून एक कल्पना आहे. याच कल्पनेला इथे mystic पद्धतीने वापरलं. अत्यंता सोन्याची खाण जी मिळते ती सोने नाही तर अस्पृश्यांना जगण्याला मिळालेला उद्देश, स्वाभिमानाची जागृती व मिळालेलं बळ दर्शवलं आहे. अन्याया विरूद्ध लढणं, विषमतेतुन मुक्तीची आस हे त्यांना गवसलेलं सोनं आहे. जेव्हा तंगलान त्याच्या लोकात उभा राहुन भाषण करतो तेव्हा सोनेरी चमक आलेला दाखवला ती त्याची enlightened प्रबुद्ध अवस्था दाखवली.
सर्व संघर्षाचं मुळ आसक्तीत आहे, लोभात आहे. याच आसक्तीपायी विषमता लादली गेली, माणूसपण हिरावलं गेले, आणि जेव्हा माणुसपण हिरावलं जातं तेव्हा ते परत मिळवण्यासाठी तुमच्यासाठी अत्त दीप भवं हाच बुद्धाचा प्रेरक संदेश असतो. हीच कथा आहे चित्रपटाची.
राहुल पगारे
